ململانێی نێوان كورد و كۆماری سێدارەی ئیسلامی بە درێژایی مێژووی چل ساڵەی ڕژیم حەقانیەتێكی بەردەوام بووە بۆ خەڵكی كورد وەك هێزی بەرەنگاری و سیاسەتێكی شكست‌خواردوو بووە بۆ كۆماری ئیسلامی وەك هێزی هێرشبەر. هەر لەسەرەتای دامەزرانی كۆماری سێدارەی ئیسلامی، كورد و بزووتنەوەكەی وەك چقڵی چاوی هێزی نوێی تازە بە دەسەڵات گەیشتوو هەر لە سەرەتاوە كەوتە بەر هێرشی دڕندانەی كۆماری ئیسلامی و بە شانۆی سێدارە و ئەشكەنجە، ئەو پەڕی تەوەحوشی خۆی بەرانبەر بە خەڵكی كورد نمایش دا. ئەو ڕێژەیە لە بێ‌بەزەیی‌بوون لە ڕاستیدا بۆ ئەوە بوو كە هەم خەڵكی كورد كە هێزی جەماوەری سازماندراوی بوو لە سەرەتاوە و تا ئێستاش هەیەتی و هەم بە هۆیی بوونی حیزبی سیاسیی كاریگەر و ژینگەی سیاسیی تایبەتی كوردستان كە وشیاریی سیاسی تێیدا حوكم دەكات، پێكهاتووە لە چوارچێوەیەكی خاراوی ناو سیاسەت، زوبەزوو سەركوت بكات. لە لایەكی دیكەشەوە و هاوكات لەگەڵ سەركوتی خەڵكی كورد، بیانكاتە دەرسی عیبرەت بۆ باقیی خەڵكی ئێران هەتا بەم شێوەیە بناغەكانی دەسەڵاتێكی تەواوەن دیكتاتۆری لەسەر خاكی ئێران دابمەزرێنێت.
كۆماری ئیسلامی بەو ڕوانگەیەی بەرانبەر بە كورد، بە درێژایی تەمەنی خۆی دەستی لە سەركووت هەڵنەگرتووە و هەمیشە هەوڵی سڕینەوەی كورد و بزووتنەوەكەی لە ستراتیژی و تاكتیكی ڕۆژانەی بووە كە ئەم شێوە هەڵس‌وكەوتەش بۆ خەڵكی كوردستان شێوازێكی نامۆ نەبووە و نییە. لە دوای دەستبەسەربوونی ڕامین حسێن‌پەناهی لە ٢ی پوشپەڕی ساڵی ٩٦ی هەتاوی، پاش ئەشكەنجە و ئازاری زۆری و سەپاندنی حوكمی ناڕەوای ئێعدام بەسەر ئەو لاوە تەمەن ٢٣ ساڵە، ئەگەرچی بە خەیاڵی خۆی جارێكی دیكە نواندنی زەربی شەستێك بوو بە كورد بەڵام ڕامین وەك هێمای ئەو بزووتنەوەیە و بەندكراوانی و ساڵها قوربانی و ئەشكەنجەی كورد، بە حەق كەوتە بەر سۆزی بەرینی جەماوەری. لە ڕاستیدا ئەو كەمپەینەی لە لایەن كۆمەڵەوە وەڕێ‌خرا و بڵاوكرایەوە یەكێكی دیكە لە كارە سەركەوتووەكانی كۆمەڵە بوو كە جوابی شیاوی بە زەبری بێ‌بەزەیی هەڵس‌وكەوتی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی داوە و نەیهێشت ئەمجارەشیان تامی سەركەوتن بێتە ژێر زمانی. كاری شەو و ڕۆژی لەسەر مەسەلەی ڕامین و هەوڵ بۆ هەڵوەشاندنەوەی حوكمی ناڕەوای ئێعدامەكەی نە تەنیا سنووری كوردستانی تێپەڕ كرد بەڵكوو لە پانتایی ئێران و دنیای دەرەوە لە سەرتاسەری ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ بوو بە كەیسێكی جێی پشتیوانی، بوو بە هێمایەك لە قوربانی‌دانی كورد و دیكتاتۆریەتی كۆماری ئیسلامی. كەیسی ڕامین هەموو فەزای تۆرە كۆمەڵایەتییەكان، هەموو سەرەنجی ڕێكخراو و كەسایەتییە مرۆڤ‌دۆستە بەناوبانگەكان و هەموو خەڵكی مەدەنی و منداڵ و پیری بە لای خۆیدا ڕاكێشا كە لە ئاكامیدا كەیسی زیندانیانی سیاسیی كورد، كە تەنیا بە هۆی جیاوازی بیروڕا، بە هۆی قبووڵ‌نەكردنی زەبوونیی نەتەوەیەك بە ناوی كورد كە لە زیندانەكانی كۆماری ئیسلامیدا لە خراپ‌ترین شێوەی ژیان بەهرەمەندن یان ئەوەی كە چاوەڕێی حوكمی ئێعدامی داسەپاو بەسەریان دا ڕۆژ و شەو لێك گرێ دەدەن، پرسی ئەشكەنجە و لێ‌ئەستاندنی دان‌پێ‌دانانی درۆیین و لە ژێر گوشاری ئەشكەنجە بۆ ئەوەی ئەو سیناریۆیە كە دڵ‌خوازی ئەوانە وەك تاوان لە لایەن بەندكراوەوە قبووڵ بكرێت كە ئەڵبەتە بۆ گەیشتن بەو ئامانجەش لە هیچ جۆرە ئەشكەنجەیەك دەریغیان نەكردووە و نایكەن، ناساندنی هەموو ئەو تاوانانەی كۆماری ئیسلامی جارێكی دیكە بە دونیا، سیمای نگریسی ڕیشی تاوانی لە پشت پەردەی درۆیینی مەلاكان هێنایە دەر. هەر بۆیە كۆماری ئیسلامی بە هەموو مانا ترسی لە كەیسی ڕامین و كەمپەینەكانی بۆ ساز بوو تا ئەو جێگەیەی بە بڕوای من ئەگەر كاتی بۆ فریو درابا لە بەرەبەیانەی ٢ی پووشپەری ٩٦دا هەموو مەیدانەكانی سنە و شار و شارۆچكەكانی كوردستانی خاڵی دەكرد لە هێز و دەست و پێوەندەكانی بۆ ئەوەی بە هێمنی و بەبێ درووست‌كردنی ئەو سەرئێشەیە بۆ خۆی لەم گێچەڵە دەرباز بووبا.
كۆماری ئیسلامی لە بابەت ئەو كەیسەدا یان دەبوو دەست بۆ ڕامین نەبات و ئەو فشارانە لەگەڵ خۆی كۆڵ‌كێش بكات یان ئەوەی خۆ بداتە بەر عاقیبەتی ئەو ئێعدامە و ڕێگەیەكی بۆ بدۆزێتەوە كە یەك جار و بە خیاڵی خۆی بۆ هەمیشە خۆی بەدەست پرسی ڕامین حسێن‌پەناهییەوە ڕزگار بكات. بەداخەوە لە ١٧ی خەرمانانی ئەم‌ساڵدا كۆماری سێدارەی ئیسلامی سەرەڕای هەموو هەوڵەكان و ڕاگەیەندراوە جیهانییەكان لەسەر ئێعدام‌نەكردنی زیندانیانی سیاسی و بەتایبەت ڕامین هەر سێ بەندكراوی كورد و ئەندامی كۆمەڵە بە ناوەكانی ڕامین حسێن‌پەناهی و لوقمان و زانیار مورادی لە بەرەبەیانی ١٧ی خەرمانان هاوكات لەگەڵ مووشەك‌بارانی بەشێك لە بنكەی حیزبە كوردیەكان لە باشور، ئێعدام كرد تا بەو شێوەیە هەم مەوزوعیەتی كەیسی ڕامینە بخاتە دەرەجەی چەندەمی هەواڵ و سەرنجەكان و هەم نیشاندانی هێزی خۆی لە دەرەوەی سنوورەكانی و زەهری چاوگرتن لە حیزبە كوردییەكان و باقیی ناڕازییانی سیاسەتی كۆماری ئیسلامی لە دەستێوەردانەكانی لە ناوچەكە بوو. كۆماری ئیسلامی ئەگەرچی خۆی بە براوەی كایەكە دەزانی، لە ڕاستیدا بوو بە دۆراوی سەرەكی و قیزەونی ئەو ململانێیە. ئەمجارەشیان و ناتێگەیشتوانەتر لە پێشوو كەوتە كاری بیر لێ‌نەكراوە و بە تەمای ڕیشی سمێڵیشی دانا. لە دوای داوای هاوبەشی حیزبە كوردییەكان لە تۆی ڕاگەیاندنێكدا بۆ مان‌گرتنی سەڕاسەری لە كوردستانی ڕۆژهەڵات لە ٢١ی خەرمانان، یەكگرتوویی حیزبەكان و خەڵكی كوردستان خەونی ناخۆشی كۆماری ئیسلامیان هێنایە دی و ئەوەی لێی دەترسان لە پێش چاو بڵاو كردنەوە لە كاتێكدا لە ماوەی چەن ڕۆژ پێش مان‌گرتنەكەوە بە هەموو هێز و دام‌ودەزگاكانی هەوڵی كۆنتڕۆڵی بارودۆخەكەی بوو كە خۆش‌بەختانە و هەر ئەو جۆرەی چاوەڕوانیش دەكرا لە بەرانبەر ئیرادەی نەتەوەیی كورد شكستێكی مێژووییان خوارد. زۆربەی شارەكانی كوردستانی ڕۆژهەڵات و سەرجەم دووكان و بازاڕەكانی ئەو شارانە لە فەقیر و دەوڵەمەند و دارا و نەدار پەیوەست بوون بەو جووڵەیە و مان‌گرتنەكە بە سەركەوتوویی بە ئاكام گەیشت. ئەوەی لە ٢١ی خەرمانان لە كوردستانی ڕۆژهەڵاتدا ڕوویدا تەنیا داخستی دووكان و بازاڕەكان نەبوو بەڵكوو كوتنی “نا”یەكی گەورە بە پانتایی هەموو جوگرافیایی كوردستان بوو بە كۆماری ئیسلامی. گەڕاندنەوەی ورە بوو بۆ خەڵكی كوردستان و وەبیرهێنانەوەی ئەوەی نەتەوەی كورد وەك چۆن خاوەنی پێشمەرگە و هێزی چەكدارە، هاوكات خاوەنی هێزێكی جەماوەریی ئەفسانەییە كە هیچ لولەی چەكێك توانایی شكانی نییە، هیچ زیندانێك هەڵگری نییە و هیچ دیكتاتۆرێك دەسەڵاتی سەركوتی هەستانی جەماەری نییە. بە كۆماری ئیسلامی نیشان‌درا كە ئەگەر پێشمەرگەم ئێعدام دەكەی یان سنوورەكانم بە عەبای ڕەش لێ‌دەتەنییەوە، ئەوە ڕۆشنی ئاسۆی ڕوونی یەكگرتوویی جەماوەرییە كە وەك كارتی دووهەمی كورد ڕوو دەكرێت و لە بەژنی عەباكەی كورت دەكاتەوە. ئەم سەركەوتنە هاوكات نیشان‌دەری جەماوەری‌بوونی حیزبە كوردییەكان بوو بە هەموو جیهان، نیشانیدا كە حیزبە كوردیەكان ڕەگ‌وڕیشەیان لەناو دڵی میلەتی كورد و بست بە بستی ئەو خاكەدا بڵاو كراوەتەوە. ئەو نمایشی هێزە وەك یەكەمین دەسكەوتی زەربەیەكی گەورەی لە مەشروعیەتی كۆماری ئیسلامی لە ئاستی نێونەتەوەیی دا و پاشان هەموو پروپاگەندەكانی كۆماری ئیسلامی لەسەر ئەوەی كە گۆیا حیزبە كوردیەكان بێ‌پشتیوان و بێ‌جەماوەرن یان هیچیان پێ‌ناكرێت و دەسەڵاتێكیان نییەی بە جوانترین شێوە وەدرۆخستەوە و سیمای واقعی و ڕاستەقینەی هێزی حیزبە كوردییەكانی بە ڕوونی نیشان‌دا. لە دوای ئەو مان‌گرتنە سەركەوتووانەیە هێزی كورد وەك فاكتەرێكی چارەنووس‌ساز و یەكگرتوو و خۆتەیاركەر لە بارودۆخی نائاساییدا، هێزێكی جێگەی تەعامولە. ئەو جوڵەیە یارمەتیی بەوەدا پێگەی كورد لەناو ئوپۆزیسیونی ئێرانیدا بەرزتر ببێتەوە و حیسابی گەورەتری لەسەر بكرێت. بوو بە هۆی ئەوەی پێناسەیەكی واقعی و نوێ لە كورد و بزووتنەوەكەی بە جیهان بدرێت كە ئەگەرچی كورد بە تەنیا هێزی ئاڵ‌وگۆڕ نییە بەڵام بێ‌گومان سازمان‌دراوترین و كاریگەرترین هێزە بۆ ئاڵ‌وگۆڕ. ئەوانە پەیامەكانی بێ‌دەنگی شكۆداری كوردستان بوون لە ڕۆژی ٢١ی خەرماناندا. ئەو شاكارەی كوردستان لە ٢١ی خەرمانان بۆ ئێمەش وەك حیزبە كوردییەكان هەڵگری چەندین خاڵی جێی سەرەنج بوون كە گرینگ‌ترینیان پرسی ڕێكخستنی ناو ماڵی كورد بوو. ئەو ڕێكخستنەی كە كۆمەڵە ساڵهایە هەوڵ بۆ وەدیهاتنی دەدات. ڕاستیی ستراتیژ و سیاسیەتی كۆمەڵە و بەرحەق‌بوونی ڕێبەرانی لە بابەت پێكهێنانی بەرەیەكی كوردستانی كە ساڵهایە لە زمانی ڕێبەرانی كۆمەڵەوە دەبیسترێت و لە ئەسنادی كۆنگرە و كوڕوكۆبونەوەكانی چەندین ساڵ لەوە پێشی كۆمەڵەدا سەبت و بەردەسەتە دەردەكەوێت. گەڕانەوە بۆ پرسی ڕۆژهەڵات‌تەوەری و زیاتر لە جاران تیشك‌خستنەسەر ئەو پرسە و لە پەنای ئەوانەش بەقەناعەت‌گەیاندنی هەموو لایەنە سیاسیەكان لەسەر زەرورەتی یەكگرتوویی و یەك‌دەنگیی كورد ئەركێكی جدی و چارەنووس‌سازی هەر تاكێكی موبارزە كە خۆی بە بەرپرسیار دەزانێت لە ئاست داهاتووی بزووتنەوەی ڕەوای گەلی كورد.
پێكهێنانی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران، ئەگەرچی لە ڕوانگەی ئێمەوە تەواو و شیاوی چاوەڕوانیی خەڵكی كوردستانی ڕۆژهەڵات لە حیزبەكانی نییە بەڵام دەتوانێت ئۆمێدبەخش بێت بۆ پەرەسەندنی كاری هاوبەشی بەربڵاوتر لە نووسینی ڕاگەیاندنی هاوبەشەوە تا دانی پلاتفۆرمی هاوبەشی هەموو حیزبەكانی كوردستانی ئێران و هێزی هاوبەش و هتد… وەك خۆی لە دایك‌بوونی ئەو ناوەندە وەك بناغەی كاری هاوبەش دەتوانێت یەكەم هەنگاو و دەستپێك بێت بۆ پێكهێنانی بەرەیەكی كوردستانی و سەرەتایەك بێت بۆ بەربڵاوتركردنی ئاستی هاوكارییەكان.
ئەوەی لە كۆتاییدا پێویستە سەرەنجی بدرێتێ نقووم‌بوونی ئێرانە لە قەیرانی هەمەلایەنە و ڕووخێنەری ئابووری، شكستی كارگە و كارخانەكان و بێ‌كاربوونی هەزاران كەس لە كاتیكدا كە گرانی و هەڵاوسان ڕەگ و ڕیشەی داكوتاوەتە ناو هەموو كەلێنێكی ژیانی ئاسایی خەڵك و ڕۆژ لەگەڵ ڕۆژیش هێزی كڕینی خەڵك زیاتر لە جاران دادەبەزێت و هەموو ئەو فشارانەش دوو هێندە قورسایی خستووەتە سەر كۆڵەكەكانی مانەوەی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی و لە ئاكامدا ئەو قورساییە ڕووخانی بۆ كۆماری ئیسلامی وەك بژاردەیەی بێ‌ئەملاولا بە دیاری هێناوە. لە كاتێكدا دەربازبوونی كۆماری ئیسلامی لەو بارودۆخە زۆر ئەستەمە خۆسازماندانی هەرچی زیاتری كورد زەروورەتە. هاوكات لە پەنای خۆتەیاركردنی زیاتر لە جاران بەدەستەوەگرتنی فەزای سیاسی لەناو ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بۆ پێكهێنانی گەرەنتییەك لە نێوان دێمۆكراسی‌خوازانی ئێران لەسەر بنەمای گەیشتن بە سیستمێكی دێمۆكراتیك بۆ داهاتووی ئێران كە دوور بێت لە هەر چەشنە هەڵاواردنێك و دیتنەوە و ڕاكێشانی سەرەنجی وڵاتانی دژ بە سیاسەت و هەڵس‌وكەوتەكانی ئێران و ناساندنی هەرچی زۆرتری بەستێنەكانی ئاڵ‌وگۆر لە ناوخۆی ئێران، هاوكات هەوڵ بۆ یەك‌ڕیزی و یەكگرتوویی كورد لە كوردستانی ڕۆژهەڵات كلیلی سەركەوتنی بزووتنەوەی كوردە لە ئێستا و لە داهاتووشدا.
