رهبر یکی از جنبش‌های کورد مخالف حکومت ایران به نیوزویک گفته است که گروهش از ایالات متحده می‌خواهد تا با نیروهای مخالف جمهوری اسلامی ارتباط برقرار کند تا حکومت را تضعیف کرده و در نهایت به سرنگون آن بیانجامد. در حالی که این گروه به دنبال حمایت مسلحانه نیست، عبدالله مهتدی، دبیرکل حزب کومله کردستان ایران، از رئیس‌جمهور دونالد ترامپ درخواست کرده است تا رابطه‌ای را برقرار کند که شرایط فروپاشی حکومت ایران را فراهم سازد. مهتدی در گفت‌وگو با نیوزویک اظهار داشت: «ما معتقدیم که دولت آمریکا باید سیاستی با درهای باز نسبت به اپوزیسیون دموکراتیک رژیم ایران داشته باشد، مانند مردم کورد، اقلیت‌های قومی مختلف، گروه‌های سیاسی قومی مختلف، به شرطی که تروریست نباشند و به دمکراسی پایبند باشند. وی افزود: «ما معتقدیم که برقراری گفت‌وگوی مستقیم با بخش‌های مختلف اپوزیسیون ایران به نفع منافع ملی ایالات متحده است، زیرا اگر آمریکا با آنها ارتباط داشته باشد، ممکن است رژیم تحت فشار بحران‌های داخلی فرو بپاشد.
در حالی که برخی از منتقدان ایران با تلاش‌های ترامپ برای دستیابی به توافق هسته‌ای با تهران مخالفت می‌کنند، مهتدی معتقد است که توافقی که برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را محدود کند، نه تنها حکومت را تقویت نمی‌کند، بلکه بیشتر موجب تضعیف آن خواهد شد. مهتدی گفت: «ما طرفدار ایرانِ غیرهسته‌ای هستیم، همان‌طور که دولت ترامپ نیز همین موضع را دارد. ما همچنین با سیاست دولت آمریکا در مقابله با فعالیت‌های مخرب ایران در منطقه هم‌سو هستیم. به نظر من، توافقی که بر اساس این اصول باشد، رژیم را تقویت نمی‌کند، بلکه آن را تضعیف می‌کند.
مبارزهکوردهادرایران
ایران کشوری متنوع است که از مجموعه‌ای از جوامع قومی مختلف تشکیل شده است. بزرگترین این جوامع، جامعه فارسی‌زبانان است. سایر گروه‌های قابل توجه شامل آذری‌ها، کوردها، عرب‌ها، لرها و بلوچ‌ها هستند. کوردها، که اغلب به عنوان بزرگترین ملت بی‌دولت جهان شناخته می‌شوند، عمدتاً در مناطقی ساکن هستند که شامل ایران، عراق، سوریه و ترکیه می‌شود. کوردهای ایرانی عمدتاً در استان‌های شمال‌غربی، از جمله آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و بخش‌هایی از همدان و لرستان حضور دارند. برآورد می‌شود که کردها حدود ۱۰ درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند، یعنی تقریباً بین ۸ تا ۱۲ میلیون نفر. آنها عمدتاً مسلمان سنی هستند، در حالی که اکثریت جمعیت ایران به اسلام شیعه پایبندند. همانند سایر کشورهایی که جمعیت قابل توجهی از کوردها در آنها سکونت دارند، ایران نیز سابقه‌ای پرچالش با اقلیت کورد خود دارد. برخی از کوردها، حکومت‌های حاکم را به سرکوب حقوقشان متهم کرده‌اند، اتهامی که قدمت آن به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. برخی نیز برای مقابله با حکومت به اقدامات مسلحانه متوسل شده‌اند. گروه‌های کوردی همچنین به عنوان نیروهای نیابتی در رقابت‌های میان قدرت‌های منطقه‌ای مورد استفاده قرار گرفته‌اند، چه در دوران حکومت سلطنتی ایران و چه پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹. در طول جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰، جناح‌های کوردی در هر دو کشور علیه دولت‌های خود جنگیدند.
کومله به عنوان یکی از گروه‌های مسلح پیشرو کورد ظاهر شد و در ابتدا با اتخاذ نگرش مارکسیستی-لنینیستی، به مقابله با جمهوری اسلامی تازه تأسیس پرداخت. این حزب عمدتاً به‌صورت زیرزمینی فعالیت کرده و شبکه‌هایی را هم در داخل کشور و هم در خارج از آن ایجاد کرده است. این گروه چندین بار دچار انشعاب شده است، به‌ویژه در سال ۲۰۰۰ که جناح مهتدی از شاخه حزب کمونیست جدا شد. بیش از یک دهه است که مهتدی تلاش کرده تا ارتباطاتی با ایالات متحده برقرار کند و در سال ۲۰۱۸، در دوران نخستین دولت ترامپ، کومله اولین دفتر خود را در واشنگتن، دی.سی. افتتاح کرد. سایر جنبش‌های برجسته کورد در ایران شامل حزب دموکرات کردستان ایران (PDKI) و حزب حیات آزاد کردستان (PJAK) هستند. این گروه‌ها در سال‌های اخیر در درگیری‌هایی با نیروهای امنیتی ایران بوده‌اند، همان‌طور که برخی از شاخه‌های کومله نیز در چنین درگیری‌هایی شرکت داشته‌اند. با این حال، مهتدی اظهار داشته که جنبش او مبارزه مسلحانه را کنار گذاشته است. با این وجود، دولت ایران هر سه حزب را به عنوان سازمان‌های تروریستی معرفی کرده است. یک نماینده از حزب دموکرات کردستان ایران (PDKI) از اظهار نظر به نیوزویک خودداری کرد. نیوزویک همچنین برای دریافت نظر از حزب حیات آزاد کردستان (PJAK)، نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد و وزارت امور خارجه ایالات متحده اقدام کرده است. پس از آنکه مهتدی در مصاحبه‌ای با نیوزویک در اکتبر ۲۰۲۲ برای حمایت ایالات متحده درخواست کرد، نمایندگی ایران بار دیگر تأکید کرد که «حزب کومله به عنوان یک گروه تروریستی فعال شناخته می‌شود که صدها نفر را در مهاباد و سایر شهرهای ایران به شهادت رسانده است. نمایندگی ایران در آن زمان به نیوزویک اعلام کرد: «اگر دولت ایالات متحده به مبارزه با تروریسم متعهد است، نباید هیچ امکانات مناسب و تسهیلاتی برای فعالیت‌های سیاسی و نشست‌ها در اختیار این گروه قرار گیرد. با این حال، مهتدی تأکید کرد که دیگر مقاومت مسلحانه را به عنوان مسیر عملی برای دستیابی به اهداف کومله در ایران نمی‌بیند. وی به فروپاشی اخیر حزب کارگران کردستان (PKK) در جریان شورش چندین دهه‌ای آن علیه ترکیه اشاره کرد. مهتدی گفت: «کردها ده‌ها سال، بلکه صدها سال برای حقوق خود مبارزه کرده‌اند. اما من معتقدم که دوران مبارزه مسلحانه و دستیابی به پیروزی از طریق آن به پایان رسیده است، و خلع سلاح PKK نمونه‌ای از این واقعیت است. وی افزود: «موفقیت ما در سازماندهی اعتصابات عمومی و جنبش‌های مردمی در جریان انقلاب ژینا نیز گواهی بر این موضوع است. جنبش ژینا به اعتراضات گسترده‌ای تحت شعار «زن، زندگی، آزادی» اشاره دارد که در واکنش به مرگ مهسا امینی، زن ۲۲ ساله کورد ایرانی، که با نام ژینا امینی نیز شناخته می‌شد، در بازداشت پلیس در سپتامبر ۲۰۲۲، در سراسر ایران شکل گرفت. فعالان مدنی، مقامات ایرانی را متهم کرده‌اند که مهسا امینی را پس از بازداشت به دلیل عدم رعایت قوانین پوشش به قتل رسانده‌اند. اما مقامات ایرانی این روایت را رد کرده و به تحقیقاتی اشاره کرده‌اند که ظاهراً نشان می‌دهد او به دلیل مشکلات پزشکی پیشین جان خود را از دست داده است. پسرعموی مهسا امینی، که عضو جناح کمونیستی کومله است، تأکید کرده که او هیچ ارتباطی با گروه‌های مخالف کورد نداشته است. مهتدی اظهار داشت که کومله نقش برجسته‌ای در پیشبرد تلاش‌های اپوزیسیون کرد از طریق جنبش اعتراضی ایفا کرده است، از جمله سازماندهی اعتصابات و سایر اشکال نافرمانی مدنی. به گفته او، در این مسیر با حزب دموکرات کردستان ایران (PDKI) متحد شده است، اما حملات به نیروهای ایرانی که توسط PJAK انجام می‌شود و اخیراً با کشته شدن یکی از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) در ماه اکتبر مرتبط بوده را رد کرده است.
مهتدی گفت: «تا جایی که به جنبش‌های مدنی مربوط می‌شود، فکر می‌کنم اکنون مؤثرتر از کلاشینکف هستند، و جنبش ژینا، جنبش زن، زندگی، آزادی، این را ثابت کرد.
یکدولتدروندولت
مهتدی اظهار داشت که کومله از طریق جنبش «زن، زندگی، آزادی» به دنبال تشکیل یک جبهه متحد کوردی در کوردستان ایران است و به‌طور فعال برای این هدف مبارزه می‌کند. وی گفت که این تلاش شامل ترغیب جوانان کرد ایرانی به اقدام در خیابان‌ها نیز می‌شود. اعتراضات گسترده و ناآرامی‌هایی که پس از مرگ مهسا امینی به وجود آمد، توجه بین‌المللی را به حقوق زنان و حقوق کردها در ایران جلب کرد و در داخل کشور نیز خشم عمومی را نسبت به جناح‌های تندرو در حکومت برانگیخت. برخی امید خود را برای تغییر، به صندوق‌های رأی بردند. در ماه آگوست گذشته، پس از درگذشت رئیس‌جمهور اصولگرا ابراهیم رئیسی در سانحه سقوط هلیکوپتر، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب که از تبار آذری-ترک است، در یک انتخابات زودهنگام پیروز شد. وی با برنامه‌ای شامل ارتقای حقوق اقلیت‌های قومی، از جمله کردها، وارد عرصه شد. پزشکیان، نخستین فرماندار سنی کردستان را پس از ۴۵ سال منصوب کرد و منطقه نیمه‌خودمختار کردستان در عراق همسایه را به عنوان نخستین مقصد سفر خارجی خود انتخاب کرد. با این حال، مهتدی چشم‌انداز اقدامات جامع‌تری را دارد که به کوردها اجازه دهد خودمختاری بیشتری در ایران داشته باشند، مشابه حکومت اقلیم کردستان عراق (KRG) و اداره شمال و شرق سوریه (AANES). و هر دو ساختار شبه‌دولتی با حمایت مستقیم واشنگتن پس از جنگ خلیج و آغاز جنگ داخلی سوریه شکل گرفتند. مهتدی گفت: «ما مدل آنها را کپی نمی‌کنیم، اما به‌طور کلی، بله، ما طرفدار ایران فدرال هستیم، زیرا حزب من و مردم کوردستان ایران از ساختار سیاسی فدرال و دموکراتیک در آینده ایران حمایت می‌کنند، ساختاری که به مردم اجازه می‌دهد در اداره امور خود در مناطق کردنشین نقش داشته باشند. او تأکید کرد که این امر شامل رهبری محلی کورد خواهد بود که مسئولیت نظارت بر امور حکومتی، آموزشی و حتی امنیتی را بر عهده خواهد داشت. با این حال، مهتدی استدلال کرد که فعالیت‌های کومله صرفاً بر کردهای ایرانی متمرکز نیست، بلکه این حزب به دنبال همکاری با سایر جوامع قومی و جنبش‌های مخالف، از جمله جمهوری‌خواهان و سلطنت‌طلبان است، به‌استثنای افراط‌گرایان، اسلام‌گرایان رادیکال و کسانی که در فعالیت‌های تروریستی مشارکت دارند. مهتدی استدلال کرد که این گروه‌های حاشیه‌ای «برای جنبش دموکراتیک علیه رژیم مفید نیستند. در برخی موارد، حتی زیان‌بارند.» او به نمونه‌ای از اتحاد اخیر خود با رضا پهلوی، ولیعهد در تبعید ایران، اشاره کرد که در نهایت «توسط سلطنت‌طلبان افراطی تخریب شد. عدم انسجام همچنین بر جنبش‌های کوردی خارج از کشور سایه افکنده و دستاوردهای آنها را محدود ساخته و دائماً با تهدید بازگشت به عقب مواجه کرده است. هنگامی که حکومت اقلیم کردستان عراق (KRG) در سال ۲۰۱۷ اقدام به تلاش برای استقلال کرد، تقریباً همه کشورهای منطقه، از جمله ایالات متحده، با این اقدام مخالفت کردند. در واکنش به این رأی‌گیری، نیروهای نظامی عراق بخش‌های وسیعی از سرزمین‌هایی را که توسط نیروهای کورد در جریان مبارزه مشترک با گروه دولت اسلامی عراق و شام (داعش) تصرف شده بود، بازپس گرفتند. دو حکم دادگاه در بغداد در سال گذشته راه را برای تمرکزگرایی بیشتر در عراق هموار کرد، از جمله حذف نظام سهمیه‌بندی پارلمانی برای انتخاب اقلیت‌ها و لغو اختیار حکومت اقلیم کردستان در توزیع حقوق کارمندان خود. به‌تازگی در سوریه، نیروهای دموکراتیک سوریه که تحت حمایت پنتاگون فعالیت می‌کنند و اداره شمال و شرق سوریه (AANES) را رهبری می‌کنند، در ماه مارس توافقی را امضا کردند که بر اساس آن با دولت مرکزی در دمشق ادغام شوند. این دولت اکنون تحت رهبری رئیس‌جمهور موقت احمد الشرع قرار دارد، فردی که پیش‌تر از فرماندهان گروه‌های شبه‌نظامی اسلام‌گرا بود و بعنوان رهبری حمله شورشیان که منجر به سرنگونی بشار اسد در ماه دسامبر شد، شناخته می‌شود. دو ماه پس از این توافق، بی‌اعتمادی متقابل همچنان پابرجاست. در حالی که الشرع وعده داده است که به کوردهای سوریه رسمیت بیشتری بدهد، وی درخواست‌های مربوط به تمرکززدایی بیشتر و بحث‌های مرتبط با ایده‌های جدایی طلبانه را رد کرده است. با وجود این چالش‌ها، مهتدی نسبت به آینده کردها در ایران و فراتر از آن خوش‌بین باقی مانده است، در حالی که بر ضرورت ادامه تلاش برای جلب حمایت بین‌المللی بیشتر تأکید می‌کند. مهتدی گفت: «ما باید آگاهی سیاسی را درباره حقوق کوردها و مسئله کوردها، در غرب، در ایالات متحده، در ارتباط با دولت، رسانه‌ها و کنگره افزایش دهیم. ما باید به کار خود ادامه دهیم. این روند زمان می‌برد، اما موفق خواهیم شد. موفق خواهیم شد. من نسبت به آینده کوردها بیش از پیش امیدوارم. با این حال، در حالی که مهتدی به طور کلی از آرمان کوردها در سایر کشورها، از جمله عراق، سوریه و ترکیه حمایت می‌کند، تمایلی نداشت که اهداف کنونی کومله را به تأسیس یک کوردستان متحد و مستقل که چهار کشور را دربر گیرد، مرتبط کند. مهتدی گفت: «این رؤیای هر کورد است، و چیزی است که ما سزاوار آن هستیم، اما باید به نسل‌های آینده واگذار شود تا آن را حل کنند. در این مرحله، هر بخش از کوردستان باید به دنبال حقوق خود در چارچوب مرزهای کشورهایی باشد که جمعیت قابل توجهی از کوردها در آنها زندگی می‌کنند.
گسترشمنطقه‌ای
با این حال، مسئله کوردها معمولاً فراتر از مرزها گسترش می‌یابد. تعدادی از نیروهای کورد ایرانی، از جمله حزب حیات آزاد کردستان (PJAK) و جناح‌های حزب کمونیست و اصلاح‌طلب کومله، به فعالیت در مناطق کوردنشین عراق شهرت دارند. ارتش ایران گاه‌به‌گاه حملاتی را علیه اهداف کوردی انجام داده است که آخرین مورد آن در ژانویه سال گذشته رخ داد، زمانی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) مجموعه‌ای از حملات موشکی را علیه مکانی در اربیل، پایتخت اقلیم کوردستان عراق (KRG)، انجام داد. مقامات ایرانی مدعی بودند که این مکان پایگاهی متعلق به سازمان اطلاعاتی موساد اسرائیل بوده است. رهبری بغداد و اربیل حضور اسرائیل در شمال عراق را رد کردند. با این حال، اسرائیل سابقه‌ای طولانی در تلاش برای تقویت روابط با جنبش‌های کوردی در سراسر خاورمیانه، به‌ویژه در عراق و سوریه دارد. رهبران موساد در دهه‌های گذشته تماس‌های مستقیمی با مقامات کورد عراق برقرار کرده‌اند، و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اولین و احتمالاً تنها رهبر جهانی بود که از تلاش اقلیم کوردستان عراق برای استقلال در سال ۲۰۱۷ حمایت کرد، اقدامی که واکنش‌های شدید منطقه‌ای را برانگیخت.
وضعیت در ایران از برخی جهات حتی پیچیده‌تر است. نتانیاهو، که نقش کلیدی در حمایت از تصمیم ترامپ در سال ۲۰۱۸ برای کنار گذاشتن توافق هسته‌ای منعقد‌شده توسط رئیس‌جمهور پیشین باراک اوباما داشت، اکنون بار دیگر تردیدها را نسبت به توافق جدید با تهران تقویت کرده است. به جای دیپلماسی، نخست‌وزیر اسرائیل بارها تهدید به حملات علیه تأسیسات هسته‌ای ایران کرده است، و برخی مقامات خواستار اقدام مشترک پیشگیرانه همراه با ایالات متحده شده‌اند. با این حال، ترامپ علاقه خود به چنین اقدامات نظامی را کم اهمیت جلوه داده و نتانیاهو را از اقدام یکجانبه که ممکن است مذاکرات هسته‌ای جاری را به خطر بیندازد، برحذر داشته است. از سوی دیگر، مهتدی نیز در مورد چشم‌انداز اقدام نظامی خارجی علیه ایران محتاط بوده، اگرچه امکان همکاری با اسرائیل را رد نکرده است. مهتدی گفت: «ما از هرگونه حمایتی از هر کشور دموکراتیک در منطقه یا در غرب برای مبارزه خود علیه این رژیم استقبال می‌کنیم. تاکنون هیچ حمایتی نداشته‌ایم. آنچه در آینده نیاز داریم این است که یک ایران آزاد و دموکراتیک، دشمن اسرائیل نباشد». او افزود: «ما نمی‌خواهیم شعار نابودی اسرائیل در آینده ادامه یابد. ما نمی‌خواهیم خصومت‌هایی علیه ایالات متحده و غرب وجود داشته باشد. ما نمی‌خواهیم خصومت‌هایی علیه همسایگان خود در آینده وجود داشته باشد، و راه حل همه این سیاست‌های نادرست، تغییر دموکراتیک در ایران است.
